Tankların 100 Yılı: Swinton'ın Devrim Yaratan Buluşu

Kara Gemileri Komitesi mühendisleri, insanoğlunun teknik alanda elde ettiği başarıları bir araya getirip yepyeni bir savaş aracını andıran bir şey elde edebilmek için aylar harcadı. Ancak mozaik, birleşip güzel bir askeri motif oluşturmayı inatla reddediyordu. 1915 yılının Ağustos ayı başlarında, ani bir atılım yaşandı ve bundan yedi hafta sonra da hareket eden ilk prototip, deneme sahasına paletleri üzerinde çıktı.

Bu atılımı mümkün kılan şahsın adı, Ernest Dunlop Swinton idi.

Tankların Babası "Sowing"

Yarbay Swinton'dan aslında harika bir bilim-kurgu başkahramanı olurdu. Kendisi; kariyerine bağlı bir subay, bir II. Boer Savaşı katılımcısı, olağanüstü bir askeri mühendis, muhabir ve analizciydi. Swinton çok şeye tanıklık etti ancak 1914 sonbaharında Batı cephesinin içinde bulunduğu durum onu çok şaşırttı. Subay, savaştan sonra "sonraları 'savaş bunalımı' denilen şeyin ne olduğunu anladığını" söyledi. Ypres yakınlarında birbiri ardına umutsuzca saldıran adamları makineli tüfeklerin nasıl biçtiğini görerek, siper savaşı sorununa bir çözüm bulmak için ümitsiz bir arayışa koyuldu.

19 Eylül 1914'te, Swinton'ın aklına dâhiyane bir fikir geldi: Paletli bir traktör! Subay, savaştan kısa bir süre önce, eski bir dostundan bir mektup aldı. Mektupta, Antwerp'te tutulan Amerikan yapımı bir Holt paletli traktörünün denemeleri tarif ediliyordu. Bu aracın arazi geçiş kapasitesi, tekerli araçların çok üzerindeydi. Mühendis, "Bu tarım traktörü yapması gereken her şeyi gerçekten yapabiliyorsa, neden onu baştan donatıp ihtiyaçlarımıza göre şekillendirmiyoruz?" diye düşündü ve en üst düzeydeki İngiliz yetkilileri mektup yağmuruna tutmaya başladı. Rastlantı eseri mi yoksa mecazen mi bilinmez, Swinton bu olası dönüşüm sürecine "sowing" (ekim) adını verdi.

Subay, fikrini açıkladıktan bir hafta sonra iş icabı Londra'ya döndü. Burada, dönemin Savaş Bakanı Lord Horatio Kitchener'ın bizzat kendisiyle düşüncelerini paylaşma fırsatını buldu. Ancak Swinton'ın bir "zırhlı makineli tüfek imha aracı" üretme fikrini açmaya karar verdiği ilk kişi, eski dostu ve aynı zamanda Kraliyet Savunma Komitesi Sekreteri Maurice Hankey oldu. Fikri beğenen Hankey, bunu bir askeri mühendis ve İngiltere'nin en iyi patlayıcı uzmanlarından biri olan, Trinitro Tom lakaplı Yüzbaşı Tom Tulloch ile paylaştı ve planı o da destekledi. Geriye bakıldığında, Tulloch'un Hornsby traktörü temelinde bir savaş aracı yapma fikrini yarı ciddi bir şekilde değerlendirdiği anlaşılıyor. Swinton, kısa süre sonra İngiltere Başbakanı'nı ziyaret etti ancak planlarından bahsetmedi. Bir ordu mensubu olarak emir-komuta zincirini kıramayan subay, "Lord Kitchener'ın haberinin olmadığı bir düşünceyi paylaşmaya hakkı olmadığına" hükmetti. Mühendisin zarafeti maalesef işe yaramadı çünkü Kitchener zamanın daraldığını söyleyerek toplantılarını iptal etti.

Ernest Swinton, 22 Ekim 1914'te İngiliz Seferi Kuvvetleri karargâhlarının bulunduğu, Fransa'nın Saint-Omer bölgesine geldi. Burada mühendislerin komutanı ve koruma ve inşaat işleri yöneticisiyle görüştü, onlarla konuşarak onları ikna etmeye çalıştı… Subay, gerçekleşmeyecek vaatlerde bulunmadı; çünkü komuta kademesi teknik ayrıntıları inceleyemeyecek kadar yoğundu. Bu nedenle, sadece yetenekli muhafazakârların kabuklarını kırmalarını sağlamak için uğraştı. Maalesef, bunun havanda su dövmekten bir farkı yoktu.

Düşüşten Yükselişe

Swinton'ın planlarına, 2 Ocak 1915'te bir darbe indi. Maurice Hankey, Kitchener'a paletli savaş aracı fikrinden bahsettiğini itiraf etti ve Lord, kendisine bu konsepti desteklemeyeceğini bildirmişti. Mühendis umutsuzluğa kapıldı. Kurnaz Hankey neyse ki başını dik tuttu ve İngiltere Başbakanı Herbert Asquith ve Denizcilik Bakanı Winston Churchill adına bir beyanat hazırladı. Görünüşe bakılırsa, bu dokümanı inceleyen Churchill dikkatini "kara savaş gemisi" fikrine çevirdi ve Kara Gemileri Komitesi'nin kurulmasına önayak oldu. İki Holt traktörü, 1915 yılının Ocak ayında Aldershot deneme sahasına çıktı; ancak Swinton buna her nedense davet edilmedi.

Mühendis, sonradan kaleme aldığı hatıratında bu durumdan şöyle yakınıyordu: "Churchill, Savaş Bakanlığı ile ortaklaşa bir araştırmaya her nedense karşıydı… Bunu bir çeşit anlamsız komedi olarak görüyorum…" Şöyle bir tespitte bulunabiliriz: Kara Gemileri Komitesi'nin hayat bulmasını sağlamış olan adam, komitenin araştırmalarının gerçekçi olmadığına ve Birleşik Krallık'ın çok değerli vaktini ve kaynaklarını çarçur etmekten başka bir işe yaramadığına hükmetmişti.

Yanlış anlaşılma ve aldırmazlık duvarı, ancak Swinton'ın Fransa'daki İngiliz kuvvetlerinin genel kumandanı John French ile iletişime geçmesiyle yıkılabildi. Mühendis, kumandana "araçların paletleri olan benzinli traktörlere benzeyeceğinden" bahsetmekle kalmadı, olası bir aracın tüm özelliklerini gösteren eksiksiz bir çalışmayı da kendisiyle paylaştı: Bir benzin motoru, saatte yaklaşık 7 km'lik bir hız, en fazla 1,2 metre genişliğindeki siperleri aşabilme yeteneği, iki makineli tüfek ve 40 mm'lik bir top.

Kumandanın yanıtı tek bir soruya odaklanmıştı: İngiltere'de bu gereksinimler etrafında şekillendirilebilecek araç var mıydı; yoksa, bunları inşa etmek mümkün müydü? Swinton'ı Londra'ya geri gönderip geliştirmenin başına geçirmeye hazırdı. French daima sözünde durduğundan, geliştirme tartışması artık kapanmıştı. Ernest Dunlop Swinton'ın "sowing"i, nihayet meyvesini verdi.

"Açıl susam açıl!"

Şans, cesur ve kararlı insanlardan yanadır. Mühendis, nüfuz sahibi kumandanın desteğini kazanmakla kalmadı, kendi gücünün kaynağını da keşfetti. Hankey, cepheye gitmek için terk ettiği Kraliyet Savunma Komitesi Sekreterliği koltuğu boşalınca, eski dostu hakkında olumlu sözler sarf etti. "Açıl susam açıl! Elime bir maymuncuk geçti," Swinton hayatındaki bu değişimi böyle yorumluyordu.

Deniz Kuvvetleri'ne derhal bir mektup yazarak Savaş Bakanlığı'nın fikri üzerindeki ilerlemesi hakkında bilgi talep etti. Araç prototipini oluşturacak yüklenici, bir hafta içinde seçilmişti bile. Lincoln'da yerleşik bulunan William Foster & Co Ltd, Lincolnshire, traktörlerle önceden uğraşmıştı, ayrıca geçmişte Hornsby paletli traktörleri ve topları çekmede kullanılan ağır tekerli traktörler imal etmişti.

Geriye sadece profesyonellerden oluşan bir ekip bulmak kalıyordu çünkü bildiğiniz gibi, iş sonuçta her zaman insanda biter. "Makineli tüfek imha aracı" prototipi çalışmalarının sorumlu liderliğini, şirketin yönetim kurulu başkanı William Tritton üstlendi. Kendisi daha önce de siperleri aşacak bir araç yapmaya çalışmış ancak Tritton tarafından 1915'in başlarında tasarlanan "hareket eden tekerli köprü" denemeleri bir fiyaskoyla sonlanmıştı. Yeni proje, onun için durumu tersine çevirme şansıydı.

Kraliyet Donanması Teğmeni Walter Gordon Wilson da yardım etmeyi teklif etti. Profesyonel bir asker olarak, motor endüstrisine yıllarını adamış ve Kraliyet Donanması Zırhlı Araçlar Birliği'nde I. Dünya Savaşı'nın başından bu yana araçlar üzerine çalışmıştı.

Ancak Swinton ve yardımcıları, hâlâ para, zaman ve iş gücü sıkıntısı çekiyordu. Öyle ki, üretim tesislerindeki karmaşık makineleri kadınlar (oy hakkı hareketinin temsilcileri) kullanıyordu. Prototipin imalatı ve montajı, son derece gizli tutuluyordu. İşçiler, tesis yerleşkesinden ancak özel bir izin alarak çıkabiliyordu. Sadakatsizlik gösterebileceğinden şüphelenilenler derhâl kovuluyordu.

Heyecan, denemelerin başlamasına çok az kala doruğa çıktı. Paletlerde kullanılan malzemeler hararetli tartışmalara sahne olmuştu; fakat Tritton baklalı zincirde ısrar etmişti. Kara Gemileri Komitesi Yönetimi, Swinton'ın başarılı olacağına inanmıyordu ve gösteriyi iptal etmeyi düşündü. Foster tesisi çalışanları, denemelere aileleriyle birlikte geldiler.

"Lincoln Machine No. 1" adlı prototip, 22 Eylül 1915'te ilk birkaç metresini kat etti. Üç ay sonraysa halefi, "tank" olarak anılacaktı.

Bu arada, Deniz Kuvvetleri'ne bir iftihar telgrafı çekildi: "Dün, bir hidrolik kayış deneme sahasında koptu.Pullu plakadan yeni bir tane yaptım.Hafif, fakat çok sağlam. Her şey yolunda, teşekkürler. Saygılarımızla, aracın mağrur ebeveynleri."

Kaynaklar:

Fedoseev S. L. Tanki Pervoy mirovoy. M., 2012.

Glanfield J. The Devil’s Chariots. Osprey, 2013.

Swinton D. E. Eyewitness. Being Personal Reminiscences of Certain Phases of the Great War, Including the Genesis of the Tank. New York, 1933.