Tankların Yüz Yılı: Crompton ve McAfee Araçları

1915 Şubat'ında bir grup İngiliz mühendis ve donanma subayı, I. Dünya Savaşı'nın mucize silahı olan, yeni bir muharebe aracının deneysel geliştirilmesi üzerinde çalıştılar. Pek çok icat gün yüzüne çıktı; kağıt üzerinde şaşırtıcı olmakla beraber savaşa uygunluk göstermemekteydiler.

Yine de projeleri başarılı olmanın eşiğine dayanmışken "çıkmaza giren" mucitler vardı. Deneyimli mucit, Albay Rookes Crompton ile genç yetenek, Donanma Hava Subayı Robert McAfee'nin projeleri bunlara iyi birer örnek olarak gösterilebilir. Araçları aslında geleceğin tanklarına benzemekteydi. Ne yazık ki icatlarının kaderi üzücü oldu. McAfee'nin aracı gerçek bir skandalın konusu olurken, Crompton'ın ise sadece şansı yaver gitmedi.

20 Mart 1915'te Crompton, ilk tanka adını veren Mark I aracını Kara Gemileri Komitesine sundu. Araç 12 metre uzunluğunda, yan bölmelere sahip, piyade ulaşımına yönelik bir taşıyıcıydı. Aracın hareketinin, bir "pedrail"in iki palet yerine kullanıldığı, Diplock’un icadı olan "pedrail tekerleği" ile sağlanması gerekiyordu. Crompton aracın tabanında geniş bir bant kullanmaya karar verdi. Kara Gemileri Komitesi projeyi onayladı ve 12 prototip model sipariş edecekti.

Daha sonra, Kara Gemileri Komitesi Fransa'daki cephe hattına bir yolculuk yaptı. Komuta kademesi "donanma" misafirlerinin cephe hattına girmesine izin vermedi. Ancak, Crompton yeterince görmüştü, özellikle de cephe hattından uzanan birkaç kilometrelik araziyi. Albay aracının böyle koşullarda arazi boyunca ilerleyemeyeceğini fark etti.

Tıpkı bir sihirbazın testere ve kutu ile yaptığı bir gösteri (ayrıca "bir kadını ikiye bölmek" olarak da bilinir) gibi, Crompton aracını ikiye böldü ve bunları bir mafsal ile bir araya getirdi; bu Mark II'nin bir varyantıydı. Crompton "kırık" bir aracın bombaların açtığı kraterleri çok daha kolayca aşabileceği sonucuna vardı. Ayrıca, Diplock'un süspansiyonunu daha kullanışlı olan paletler ile değiştirdi. Modelin metalden yapılması için her şey hazır görünüyordu ki durum değişti.

Kara Gemileri Komitesi yeni değişikliklerin yapılmasını talep etti. Piyadeler için zırhlı bir taşıyıcı yerine Crompton bir muharebe aracı geliştirmeliydi. Böylece, döner taretleri ve ön plakada yer alan makineli tüfekleriyle göze çarpan Mark III ortaya çıktı. Araç bir tankın sahip olduğu özellikleri taşımaktaydı. Mucit üçüncü model üzerindeki çalışmalarını 1 Temmuz 1915'te tamamladı. Maalesef araca bir zayıflık oluşturan iki kısım arasındaki mafsal olduğu gibi kaldı.

İki ay sonra Crompton iki talihsiz olay yaşadı: Oğlu cephe ilerisinde savaşırken yaralandı ve Komite albayın projesine devam edilmemesine karar verdi. Crompton başka alanlarda hizmet etmeyi teklif ettiyse de bu girişiminde başarılı olamadı. Belki de bu, boşu boşuna kaçırılmış bir fırsattı: Crompton'ın mühendislik çözümleri ilgi çekiciydi ve kim bilir, biraz daha fazla zamanı olsa neler yaratacaktı.

Atölyeden Mahkeme Salonuna 

Kara Gemileri Komitesi pek çok skandalın sıkıntısını yaşadı ve bunları atlatmayı başardı. Donanma Hava Teğmeni Robert McAfree böylesine bir skandalın esas mağduru oldu. Paletli araçlara hayran olan ve Komitenin ilk toplantısına projesini getirenlerden biriydi.

Fakat izleyen toplantıları kaçırmıştı. Bununla birlikte, bir şekilde Kraliyet Donanma Hava Hizmetlerinin, Zırhlı Birlik komutanından projesi için 700£ aldı. 1915 yılında bu oldukça ciddi bir rakamdı. McAfee bu parayı "Alldays" şirketi yapımı 5 tonluk eski bir kamyona palet takabilmek üzere harcayacaktı. Teğmen düşüncesini, bu tutkulu gence "Nesfield and Mackenzie" adlı küçük bir şirkette üretim üssü bulmasına yardım edecek olan, bir diğer mucit Murray Suetter ile paylaştı. İşte her şey böyle başladı.

McAfee hevesle çalışmaya koyuldu, ancak şirketin idarecisi Albert Nesfield ondan hoşlanmamıştı. Nesfield üst düzey yetkililerden McAfee'nin uzaklaştırılması veya bir başkasıyla değiştirilmesi talebinde bulundu. Bu sırada Nesfield, iki palet çiftine sahip kendi aracı üzerinde çalışmaktaydı ve ön paletlerin aracın kontrolünde kullanılması gerekiyordu.

Nesfield birkaç minyatür model yaparak 1 Temmuz 1915'te bunları Kara Gemileri Komitesine sundu. Öfkeli McAfee toplantıya zorla girerek Nesfield'i kendi çalışmasını çalmakla suçladı. Askeri konularda uzman önemli bir şirket ceza davası açacaktı.

Kimin haklı olduğuna karar vermek zordu. Aslında Nesfield, McAfee'nin bilgisi dışında patent almaya teşebbüs etmişti, McAfee ise bütün malzemeleri elde tutarak pozisyonunu kötüye kullanmıştı. Korunan belgelere dayanarak bir yargıya varıldığında prototipler arasında farklılıklar bulunmaktaydı. Örneğin, McAfee'nin aracında direksiyon aracın arka tarafında yer almaktaydı. Daha da önemli olan bir diğer farklılık ise: Anlaşmazlık konusu olan aracın yaratıcıları, hareketi sağlayan tekerlekleri aracın önüne takarak, aracın arazi geçiş kapasitesini arttıran ilk kişilerdi. McAfee–Nesfield'ın araçları silah takılmak üzere tasarlanmamıştı; araçta sadece küçük silahlar için gözetleme delikleri bulunmaktaydı.

Bu araç, Komitenin diğer araçlarından daha fazla, İngiliz zırhlı araçlarının geleceğine benzemekteydi. Bir diğer ifadeyle, sürmekte olan anlaşmazlığa rağmen McAfee ve Nesfield altı haftadan uzunca bir çalışmayla diğer mühendislerden daha fazla ilerlemişlerdi. Belki de başka koşullar altında Komitenin yöneticileri onların çalışmalarını daha öteye taşımalarına izin verebilirdi, ama ortada bir skandal olduğu gerçeği de göz ardı edilemezdi. Her iki rakibe de çalışmalarının karşılığında 500£ verildi ve projeleri sonlandırıldı.

1915 yazında Muhafazakar Askeri Yönetim, Kara Gemileri Komitesinin faaliyetlerini açıkça kuşkulu bulduğunu belirtti. Örneğin, Akdeniz Seferi Kuvvetleri komutanı Ian Hamilton şöyle dedi: "Bir siper savaşı çok fazla teknik bilgiye sahip olunmasını gerektirmiyor. Yüksek bir moral ve tok bir karın en önemli şeylerdir." Bu sözler aslında mantıklıydı: Mucitler doğru çözümü bulamamışlar, görünüşe göre paralarını ve zamanlarını boşa harcamışlardı. 

Kara Gemileri Komitesi çıkar bir yol bulmaya çalışırken, zırhlı arabalar savaş meydanına çıkmışlar ve bir süre için çözüm olarak kabul görmüşlerdi, ancak tanklara ihtiyaç duyulmadığı yönündeki karar değişmemişti.

Kaynaklar:

1. Fedoseev S. Tanks of World War I. M, 2012.
2. Fletcher D. The British tanks 1915-19. Ramsbury, 2001.
3. Glanfield J. The Devil’s Chariots. Osprey, 2013.
4. Pedersen B. A. What kept the Tank from Being the Decisive Weapon of World War One? Askerlik Sanatı ve Bilimi Master diploması için tez. Fort Leavenworth, Kansas, 2007.